Wisselhouding bij decubituspreventie: wat als de zorgvrager weigert?

Het belang van decubituspreventie

Decubituspreventie is een essentieel onderdeel van goede zorg voor immobiele patiënten. Eén van de meest effectieve maatregelen is het toepassen van wisselhouding: het regelmatig veranderen van de lichaamshouding om druk- en schuifkrachten te verminderen. Toch horen we in de praktijk steeds vaker dat zorgvragers deze interventie weigeren. Dit roept belangrijke vragen op: hoe ga je hier als zorgverlener mee om? Wat weegt zwaarder: autonomie of preventie?

De kracht van wisselhouding

Volgens de V&VN-richtlijn Decubitus (2021) is wisselhouding een kernmaatregel bij decubituspreventie. Afhankelijk van het type matras en de mobiliteit van de zorgvrager wordt hierin geadviseerd om elke 2 tot 4 uur van houding te wisselen. Dit helpt om de doorbloeding van de huid te verbeteren én het voorkomt schade aan onderliggend weefsel. Vooral bij zorgvragers met een verhoogd risico (zoals ouderen, mensen met neurologische aandoeningen of bedlegerige patiënten) is wisselhouding cruciaal.

De praktijk: weerstand en weigering

Toch blijkt uit de praktijk dat wisselhouding niet altijd wordt toegepast. Niet omdat zorgverleners het vergeten, maar omdat zorgvragers het pertinent weigeren. De redenen variëren van pijn bij verplaatsen, angst om wakker gemaakt te worden, verlies van autonomie, en simpelweg het gevoel van ongemak. Sommige zorgvragers geven aan liever decubitus te riskeren dan ’s nachts gestoord te worden in hun slaap. Dit plaatst zorgverleners in een lastig parket. Enerzijds wil je namelijk schade voorkomen, maar anderzijds moet je de wilsbekwaamheid en autonomie van de zorgvrager respecteren.

Juridisch en ethisch kader

Volgens de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) heeft een zorgvrager het recht om een behandeling of interventie te weigeren. Dit geldt dus ook voor preventieve maatregelen zoals wisselhouding. Als zorgverlener ben je wel verplicht om de zorgvrager goed te informeren over de risico’s van het weigeren van wisselhouding, zoals het ontstaan van decubitus, infecties en pijnlijke wonden. Wanneer een zorgvrager wilsbekwaam is en na goede voorlichting nog steeds weigert, moet deze keuze worden gerespecteerd. Wel is het belangrijk om dit goed te documenteren in het zorgplan, inclusief de gegeven voorlichting en de gemaakte afspraken met de bewoner.

Wat kun je als zorgverlener doen?

Hoewel je de keuze van de zorgvrager altijd moet respecteren, zijn er verschillende manieren om toch tot een compromis te komen:

Voorlichting en dialoog
Leg uit wat decubitus precies is, hoe het ontstaat én wat de gevolgen kunnen zijn. Gebruik daarbij ook visuele hulpmiddelen of ervaringsverhalen om de impact duidelijk te maken.
Zelfmanagement stimuleren
Betrek de bewoner actief bij haar zorgproces. Vraag wat hij of zij belangrijk vindt en zoek samen naar oplossingen. Misschien is een minder frequente wisselhouding wel acceptabel?
Comfort verhogen
Gebruik hulpmiddelen zoals glijzeilen, gladde lakens of speciale matrassen die het verplaatsen vergemakkelijken en minder belastend maken.
Alternatieven bieden
Denk aan drukverlagende matrassen, positioneringskussens of automatische wisselliggingssystemen. Deze kunnen de noodzaak voor handmatige wisselhouding deels vervangen.
Multidisciplinair overleg
Betrek wondverpleegkundigen, ergotherapeuten, fysiotherapeuten, decubitusspecialisten (zoals wij zijn) en artsen bij complexe situaties. Samen kun je een zorgplan opstellen dat zowel medisch verantwoord als cliëntgericht is.

Grenzen en verantwoordelijkheden

Het is erg belangrijk om te beseffen dat je als zorgverlener niet verantwoordelijk bent voor keuzes die een wilsbekwame zorgvrager/bewoner bewust maakt, mits deze goed geïnformeerd is. Wel ben je verantwoordelijk voor het signaleren, informeren en documenteren. In situaties waarin de zorgvrager niet wilsbekwaam is, ligt de verantwoordelijkheid bij de vertegenwoordiger of het zorgteam.

Samenvattend

Wisselhouding blijft een onmisbare maatregel in de strijd tegen decubitus. Maar de praktijk vraagt absoluut om nuance. Zorgvragers hebben het recht om keuzes te maken, ook als die medisch gezien risicovol zijn. Als zorgverlener is het jouw taak om te informeren, te begeleiden en samen te zoeken naar werkbare oplossingen. Respect voor autonomie hoeft niet te botsen met goede zorg, mits er ruimte is voor dialoog, maatwerk en samenwerking.

Wil je een casus met ons overleggen?

Neem dan contact met ons op en wij denken graag met je mee!

Klik hier

Lees verder

Twijfel je welk product het beste bij je situatie past of heb je specifieke wensen?

Bel vrijblijvend voor een advies op maat!